ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΜΟΥ

Βασικές αρχές

Η συμπεριφορά αλλάζει ανάλογα με τις άμεσες συνέπειές της.

Ενισχυτής είναι η κατάσταση που αυξάνει την συχνότητα επανάληψης μιας συμπεριφοράς. (Η αύξηση της συχνότητας επανάληψης θα πρέπει να μπορεί να παρατηρηθεί!) !!! Δεν υπάρχει καμία κατάσταση που μπορεί να θεωρηθεί ως ενισχυτής σε όλες τις περιπτώσεις για όλους τους ανθρώπους. Οι πρωτογενείς ενισχυτές περιλαμβάνουν εκείνα τα κίνητρα που ικανοποιούν βασικές ή έμφυτες βιοφυσιολογικές ανάγκες.Οι δευτερογενείς ή εξαρτημένοι ενισχυτές αναφέρονται σε κίνητρα συνδεδεμένα με έναν πρωτογενή ή άλλον δευτερογενή ενισχυτή. Η αύξηση της πιθανότητας να επανεμφανιστεί η επιθυμητή συμπεριφορά επιδιώκεται… …είτε με την προσφορά ενός ευχάριστου σήματος μετά την επιθυμητή συμπεριφορά (Θετική ενίσχυση) …είτε με την απομάκρυνση ενός δυσάρεστου σήματος (Αρνητική ενίσχυση) Οι θετικοί ενισχυτές έχουν διάφορες μορφές, όπως: Υλικοί ενισχυτές (παιχνίδια, εικόνες, μάρκες, κ.ά.) Κοινωνικοί ενισχυτές (λεκτικές εκφράσεις, χειρονομίες, βαθμοί, τίτλοι κ.ά.) Ενισχυτές δραστηριότητας (τηλεόραση, ποδόσφαιρο, κ.ά.) Ενισχυτές πληροφόρησης (η σωστή απάντηση σε μια ερώτηση) Οι αρνητικοί ενισχυτές περιλαμβάνουν όλες τις μορφές αποστέρησης των θετικών ενισχυτών και την αποφυγή δυσάρεστων καταστάσεων. Αρχή του Premack: Μια συμπεριφορά, η οποία εμφανίζεται συχνά και αυτόνομα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ενισχυθεί μια άλλη συμπεριφορά που εμφανίζεται σπάνια και όχι ευχάριστα. ü Τιμωρία είναι η κατάσταση που μειώνει την επανάληψη μιας συμπεριφοράς. (Η μείωση της συχνότητας επανάληψης θα πρέπει να μπορεί να παρατηρηθεί!) Η απάλειψη μιας μη επιθυμητής συμπεριφοράς μπορεί να επιτευχθεί: με την άμεση τιμωρία, την προσφορά δυσάρεστου σήματος ή με την έμμεση ή αρνητική τιμωρία, την απομάκρυνση ενός ευχάριστου σήματος. !!! Προτείνεται η χρήση ενισχυτών ως καταλληλότερο μέσο τροποποίησης της συμπεριφοράς. !!! Σημαντική αξία για την ανθρώπινη μάθηση έχουν οι δευτερογενείς κοινωνικοί ενισχυτές.

Η αμεσότητα των συνεπειών.

Οι συνέπειες μιας συμπεριφοράς επηρεάζουν την μελλοντική συμπεριφορά περισσότερο, όταν είναι χρονικά άμεσες. Έτσι η σύνδεση μεταξύ συμπεριφοράς και συνεπειών είναι ξεκάθαρη και αυξάνεται η αξία της ανατροφοδότησης.

Η σταδιακή-προσεγγιστική διαμόρφωση της συμπεριφοράς

Μέσα σε ελεγχόμενο περιβάλλον, ο εκπαιδευτής παρεμβαίνει και αξιοποιεί τις ελάχιστες, τυχαίες και «ατελείς» ενέργειες προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Επιτυγχάνεται έτσι, με τη θετική επιλεκτική ενίσχυση και απόσβεση, η εκμάθηση νέων και πολύπλοκων δεξιοτήτων σε επάλληλα διαδοχικά στάδια.

Προγράμματα ενίσχυσης

Τα προγράμματα ενίσχυσης εννοούνται ως σχέδια που επιδιώκουν την αύξηση της πιθανότητας, της συχνότητας και της διάρκειας εμφάνισης μιας επιθυμητής συμπεριφοράς. Υπάρχουν προγράμματα συνεχούς ενίσχυσης και μερικής (διακοπτόμενης) ενίσχυσης. Η μερική ενίσχυση μπορεί να βασιστεί είτε στον αριθμό των αντιδράσεων είτε στο χρονικό διάστημα που θα μεσολαβήσει μεταξύ δυο αντιδράσεων.

Τα προηγούμενα ερεθίσματα

Το ερέθισμα που προηγείται μιας συμπεριφοράς εξυπηρετεί τον καθορισμό των επιθυμητών ή μη συμπεριφορών. Η ανίχνευση των διαφορών και των ομοιοτήτων με προηγούμενα ερεθίσματα καθορίζει την συμπεριφορά που θα ακολουθηθεί (διαφοροποίηση ή γενίκευση). ü Διαφοροποίηση ερεθισμάτων στην εκπαιδευτική πράξη: Η αναμενόμενη επιθυμητή συμπεριφορά των μαθητών διαφοροποιείται μετά τα λεκτικά ερεθίσματα: «Είναι ώρα να λύσουμε την επόμενη άσκηση» και «Είναι ώρα για ένα διάλειμμα». Η μάθηση αποτελεί κυρίως μια διαδικασία διαχείρισης διαφοροποιήσεων αυξανόμενης πολυπλοκότητας. Π.χ. απαιτείται διάκριση του προσανατολισμού των γραμμάτων κατά την εκμάθηση της γραφής και της ανάγνωσης, η διάκριση όρων όπως αποδοτικός – αποτελεσματικός, αρνητική ενίσχυση-τιμωρία. Η ανίχνευση σημάτων μη λεκτικής επικοινωνίας μπορούν επίσης να μας πληροφορήσουν για την επιθυμητή συμπεριφορά. Εφαρμογή αυτής της αρχής στην εκπαιδευτική πράξη είναι η με σαφήνεια και συνέπεια περιγραφή της επιθυμητής συμπεριφοράς στους μαθητές και των αποτελεσμάτων της, ώστε να αποφεύγονται σπατάλη χρόνου και προσπαθειών. ü Γενίκευση ερεθισμάτων στην εκπαιδευτική πράξη:Η γενίκευση αφορά την μεταβίβαση της μάθησης από μια κατάσταση σε άλλη παρόμοια. Η γενίκευση των ερεθισμάτων δεν γίνεται αυτόματα. Π.χ. οι μαθητές μιας σχολικής τάξης, που έμαθαν να κάθονται φρόνιμα στα θρανία τους και να λύνουν τις ασκήσεις τους την ώρα των μαθηματικών, δεν είναι απαραίτητο πως θα βελτιώσουν την συμπεριφορά τους και την ώρα των εικαστικών. Όταν η γενίκευση είναι επιθυμητή, πρέπει να σχεδιαστεί προσεκτικά η καθοδήγηση προς την κατεύθυνση αυτή. Οι πιθανότητες για γενίκευση αυξάνουν, όσο οι διαφορετικές συνθήκες παρουσιάζουν περισσότερες ομοιότητες. Οι μαθητές που δείχνουν να γνωρίζουν τους ορθογραφικούς κανόνες, δεν είναι σίγουρο ότι θα τους εφαρμόζουν στις δικές τους γραπτές εργασίες. Η συνειρμική και συντελεστική μάθηση βρίσκουν εφαρμογές στην διαφήμιση, στη θεραπεία της συμπεριφοράς, στην απόκτηση συνηθειών κατά την βρεφική και νηπιακή ηλικία, στην εκμάθηση του γραπτού λόγου και των αριθμών, στην ενδυνάμωση της ποιότητας των διαπροσωπικών σχέσεων του εκπαιδευτικού. Η παιδαγωγική αξία της συντελεστικής μάθησης βρίσκεται στην αρχή της επιτυχίας.

[Πηγή: http://users.sch.gr/harmak/writer/theories.pdf]